Colorectal Leaflet SEPEDI.cdr

TSEBA MMELE WA GAGO
DITIRAGALO MO AFRIKA BORWA
DIKA TŠA GO LEMOŠA
Lela ke tšhupu yeo e sepelago go tšwa molomong wa
mogodu go ya lesobaneng la go ntšha ditšhila/mantle
mo mmeleng. E arotšwe ka lela le legolo le motsila.
Mmele o diriša lela le legolo leo le tsebjago bjalo ka
lelakgolo go ntšha matšhila goba mantle. Lentšu le
kholetherale le kopanya mantšu a lelakgolo le motsila
mme la hlaloša boemo bja kankere mmeleng.
Mo Afrika Borwa kankere ya lelakgolo e swara batho
ba banna le basadi ba mehlobo ka moka mme taetšo
ke gore e tletše gabjale. Banna le basadi ba bathobaso
ke bona e sa ba swarego kudu.
Ge o itemogela se tee goba tše pedi tša dika tše, o ka be
o le kotsing ya kankere ya lelakgolo. O se ke wa
itlhokomodiša tšona mme o tsome thušo ya tša keletšo
ya ngaka ka ntle le tikatiko:
Go tšwa madi ka lesoba la mantle
Madi ka gare ga mantle
mekgwa yeo e fetogilego ya mala
ditlhabi ka mpeng
go ruruga gabohloko
go lapa wa go se kwešišege
go ota wa go se kwešišege
Mogodu
Lela le
lennyane
Lelakgolo
Sisamo
Lelana
Motsila
Lesoba la
gontsha mantle
KANKERE YA LELAKGOLO KE ENG?
Ge go na le selo seo se hlogago mo lebotong la ka gare
ga lelakgolo, e bitšwa kankere ya lelakgolo
(kholorekethale), empa gantši e no bitšwa kankere ya
lelakgolo. Selo se sa go hloga gantši se dula ka gare ga
lelakgolo nako ye telele pele ga ge se ka kekela dithong
tše dingwe tša mmele. Mohuta wo wa kankere o ka ba
gona sethong se sengwe le se sengwe sa lelakgolo le
mo lesobeng la gontsha mantle.
BASADI - palogare e laetša gore kankere ya lelakgolo
ke 3, 4 % ya dikankere ka moka tša basadi. Kotsi
ya go swarwa ke kankere ye e fapana go ya ka
mehlobo, yeo bogolo bja yona e lego gare ga
makgowa mola bonnyane e le bathobaso.
BANNA - mo go mehlobo ya ba bašweu le ba mmala,
kankere ye ke palogare ya 4% ya banna. Magareng
ga ngwaga wa 1996 le 1997, nako ya bophelo bja
dihlopha tše bo oketšegile kutšwana ka 32,5% go
motho o tee go ba ba 40.
DIKGETHO TŠA MOKGWAPHELO WO
BOTSE GO THUŠA GO E THIBELA
Ka go dira dikgetho tša maleba tša bophelo bjo bo botse
o ka fokotša kudu dikgonagalo tša go swara ke bolwetši:
Bona gore o ja merogo le dienywa tše mpsha.
Enwa meetse a mantši ao a hlwekilego (digalase
tše 6-12 ka letšatši)
Itšhidulle kgafekgafe, bonnyane gararo ka beke
(go sepela go a hlohleletšwa)
Netefatša gore o tseba mabaka ao a godišago
kgonagalo ya bolwetši mme o etele ngaka ya gago
ge o wela magareng ga sehlopha seo se lego
kotsing, bona gore o lekola kgafekgafe.
Ka go dira dikgetho tša maleba tša bophelo bjo bo botse
o ka fokotša kudu dikgonagalo tša go swara ke bolwetši:
Bona gore o ja merogo le dienywa tše mpsha.
Enwa meetse a mantši ao a hlwekilego (digalase tše
6-12 ka letšatši)
Itšhidulle kgafekgafe, bonnyane gararo ka beke
(go sepela go a hlohleletšwa)
Netefatša gore o tseba mabaka ao a godišago
kgonagalo ya bolwetši mme o etele ngaka ya gago
ge o wela magareng ga sehlopha seo se lego
kotsing, bona gore o lekola kgafekgafe.
SEO SE HLOLAGO KANKERE
YA LELAKGOLO
Diphatišišo ka go seo se hlolago bolwetši di sa tšwela
pele. Le ge kotara goba go feta fao ga ditiragalo tša
kankere di tswalanywa le leabelwa, tše dingwe tša tšeo
di ka hlolago bolwetši bjo di ka thibelwa:
mekgwa ye mebe ya go ja
go kgoga
mmele wo mogolo
go ja kudu nama ye khubedu ya go swa goba
go bešwa
DILO TŠA GO BA KOTSI
Mongwe le mongwe a ka swarwa ke kankere ya
lelakgolo, fela dikgonagalo e ba tše kgolo ge:
o ja dijo tša makhura a mantši, dijo tša faepa
ya fase.
o ja nama ye khubedu ya go feta digramo tše
70 ya go swa goba go bešwa
o fela o ba le keko ya mala
o sa itšhidulle
o le ka godimo ga mengwaga ye 50 mme o tšwa
lapeng la batho ba go bolawa ke kankere
ya lelakgolo
KANKERE YA LELAKGOLO E KA
LEMOGWA BJANG?
Ge o itemogela dika tša temošo, o swanetše go etela
ngaka ya mediro ya ditho tša mmele (Fisišiene) goba
ngaka ya mala (Kasetroenthelotšise) ka ntle le tikatiko.
Mekgwa ya go phekola le go lebedišiša e ka dirwa go
netefatša go ba gona ga bolwetši:
Kholonoskopi:
lela le a hlwekišwa mme molwetši o a
robatšwa nakong ye ya go se kwe bohloko. Ka go
lokela tšhupu ya go kobega yeo e lokelwago ka
mogwete go ya ka maleng go lekola lela le legolo.
Sigmoitoskopi:
le ge mokgwa wo o swana le wa kholonoskopi, ga o
ame go hlwekišwa ga mala le gona go robatšwa
empa karolo ye nngwe fela ya lela e a lekolwa.
Periamo enema:
tirišong ya mokgwa wo seka seela sa x-rei se
fetišwa ka gare ga lela le legolo go bona ge go se
seo se hlogago.
Paopsi:
molwetši o a robatšwa mola seripana sa lelakgolo
se ripša ke ngaka gore se ye se lokolwe ka tlase ga
maekhroskhoupo wa laporethari.
GO HLALOSA MAREO A KANKERE
Tsebo le kwešišo ke dibetša tša rena tše bohlokwa go
lwa le kankere. E thuša go thibela bolwetši le gona go
thuša motho go dira kgetho ya maleba. Go bohlokwa go
wena go tseba mareo ao a dirišwago:
DIKGETHO TSA MOKGWAPHELO
WO BOTSE DI KA PHOLOSA
BOPHELO BJA GAGO
Lelakgolo: karolo ya lela le legolo leo le felelago
lesobeng la gontsha mantle.
Malikinente: disele tsa go hloga di hlalošwa e le
malikinente ge go gola ka tsela yeo e sa laolegego
ya disele go bonagala, mme gwa tlogelwa go sa
alafiwe, se se ka hlola lehu.
Benine: go hloga go hlaloswa e le pinaene ge e bonwa e
se kotsi mmeleng.
Go lebedišiša (Go sikirina): go leka goba go lekola ka
mekgwa ya go fapana le go kgonthisisa ge kankere
e le gona le lefelo leo e lego go lona.
Khemotherapi: kalafo ya kankere yeo e dirišago
motswako wa diokobatši woo o diretšwego go
lwantšha le go bolaya kgolo ya disele.
Kedišo: kalafo ya kankere yeo e dirišago maphoto a
elektromaknethiki go tsenelela thuma le go bolaya
disele tša wona.
KANKERE YA LELAKGOLO E
ALAFŠA BJANG?
Thibela malwetši ka mehla e phala kalafo, fela ge
kankere e ile ya lemogwa e sa le ka pela, go na le
kgonagalo ye ntši ya gore e ka alafega botse. Mokgwa
wa kalafo o tla laolwa ke seemo seo kankere e
lemogilwego e le go sona:
Ge e ile ya lemogwa ka pela, go hloga fao go ka
ripša bjalo ka karolo ya mokgwa wa kholonoskopi
mme ophereišen e ka se be bohlokwa.
Go bua ke tselakgolo ya kalafo mme e ka no
kopanywa le khemotheraphi goba kedišo, goba ya
latelwa ke se tee sa tše
O KA
HUMANA THUŠO KAE?
Etela pukutaetso ya megala mo lefelong la geno
mme o lebelele mafelo a tša kalafo le onkholotši.
Ditirelo tše dingwe tša thekgo tšeo dilego gona
ga geno.
Ge o nyaka tshedimošo ye nngwe, o ka leletša
CANSA mogaleng wa go se lefelwe wa
0800 22 66 22 goba etela www.cansa.org.za
SEO O SWANETSEGO
GO SE TSEBA MABAPI LE
KANKERE YA LELAKGOLO
CAN SA
CANCER ASSOCIATION
OF SOUTH AFRICA